Dy fjalë për festën e “ditës së verës”, fjalët dhe kuptimet e tyre.
Festa e ditës së verës është një festë paganë , që e ka qendrën në zonën e Elbasanit, por festohej në gjithë vendin dhe, që quhej me emra të ndryshëm :- llazore , mushumverë , dita e verës . Kohët e fundit po quhet edhe “ festa e luleve” .Në përgjithësi ishte festa “ e daljes nga një dimër i prapë dhe i egër “ i gjithë gjallesave dhe i natyrës dhe fillimin e pranverës . Kjo festë kulmin e kishte me 15 Mars , por fillonte më përpara . Festa quhej “ Festa e llazorëve “ , sepse të tilla quheshin shpendet shtegtarë; çafkë , kryeartëz , grifshë , kllinzë , gatë , sorrë , laraskë, dallandyshe e tj. – që i shtojnë larminë e ngjyrave, që merr dita -ditës gjelbërimit të natyrës dhe çeljës së luleve , si dhe zërat e ndryshëm të tyre . Në vëzhgimet e mia në gjeografinë emërtuese të këtyrë lloj shpendësh në gjithë Shqipërinë , numri i fjalëve – “shpend -llazore” shkon në mbi 250 fjalë dhe mbi 80 % janë fjalë shqipe. Festa quhej edhe “Festa e mushumverës “ – festë, që luste më shumë verë dhe me më shumë begati e gëzim ; quhej edhe festa e “Ditës së verës” , sepse edhe koha ( mars ) , edhe ngrohja e motit, lajmëronin se kishte kaluar dimri i egër dhe i zymtë dhe po niste pranvera e bukur me krejt tjetër gjë ; – me zgjatje të ditës , me ngrohje të motit , me gjelbërim e tj .me zhurmimë dhe gjallëri krejt të ndryshme nga më parë . Festa quhet edhe “ festa e luleve “-, sepse ngado çilnin me shpejtësi lulet. Në disa zona quhej edhe “ festa e livadhëve “ , sepse, që nga kjo ditë fillonte “ zënja e livadheve “ me shellgjishte, që ngulej në to dhe nuk mund të hynin gjëja e gjallë në to si më parë .
Sipas rastit , por në përgjithësi gjithë natyra , i falej Zotit dhe nuk punonte , madje njerëzit duhet të bënin edhe gjithë mbylljen e veglave të punës- gjilpëra , shtiza e tj. dhe si rregull të gjithë njerëzit pavarësisht nga mosha vetëm luanin lojra të ndryshme popullore si në kohën e fëmijërisë te sheshi kryesor .
Gjatë kësaj kohë, si rregull një javë, nëpër pika të larta të zonës ndiznin “ dalinja “, që ishin një, ose zjarrë me flakë të madhe me djegie dëllinjë- me shkurre e posaçme , që përgatitej gjatë ditës , me flakë të madhe dhe “ e bekuar “. Kudo ndizëshin këto zjarre, duke bërë garë zona me zonën . Kur një zonë i fikej zjarri ( ose zjarret), shahej nga grupet tjerë me fjalët : “ O Kutet e marru / zjarmi ju:j qenka shu / qenka shu : e qenka fajk/ Kasem Kuta sa i furrajk!…Urraaaa ! ”….Dhe po të mos ndizej zjarri i thuhej kështu vazhdimisht …derisa të ndizej . Zjarrët kishin kulmin natën , duke gdhirë 15 marsi …ku ndizeshin edhe në mëngjës sa më herët dhe grupe nga zjarri bënin veprimin, që quhej “rrmej ujë >rrëmbëj ujë”, që zhvillohej në këtë mënyrë: Nga zjarri shkohej dhe mbushej një enë me ujë dhe nga zjarri, pjesëmarrësit vinin dhe spërkatnin gjithë njerëzit , bagëtinë e çdo gjë . Të lagurit me ketë ujë njerëz duhet të jepnin dhurata për ketë veprim .
Gjatë javës fëmijët merrnin nga një këmborë në dorë dhe me grupe, ose edhe veç , sipas rastit , shkonin nëpër shtëpitë e zonës, duke dangëlluar këmborët dhe sipas rastit thonin : ” Zonjë shpie shendeverë / gëzuar të ardhtë kjo verë …” , ose “ O , moj shpia , e mirë , e mbarë / Pritë verën t ‘ ardht e bardhë/ Me punë , gëzimë e mbushhambarë !”…, ose të tjera të këtij lloji. Të gjithë shtëpitë duhet t’u jepnin fëmijëve zakonisht vezë dhe në mungesë të tyre sipas rastit një kalli , a gjysmëkalliri misër , po pa gjë nuk mund t’i nxirrnin .Me vezët bëhej lakror i posaçëm, më miell misri për drekën e verës .
Një ditë përpara ditës së festës çdo shtëpi “mbyste klloxhët “, që ishin gjallesat parazitë brenda shtëpisë dhe mjedisit me gjallesa dëmtuese të kafshëve dhe bimëve si dhe “ mbytjës së të këqijave “ . Zhvillohej në këtë mënyrë :
-Vendosej një fëmijë në breg të një uji të rrjedhshëm dhe i lidheshin sytë dhe i vendosej në dorë një enë dhe që ai nuk e dinte se çfarë kishte në të dhe pyetej :“ ç ‘ po bën aty? Dhe ai përmendte gjithë emrat e gjallësave, që në verë ishin problemore, deri edhe të rrezikshme si skrapth, gjarpërinjtë e tj.( “Po mbys skrapthat e tj”). Një ndër gjerat, që thote ai është “klloxhë “ – C’ je tu ba ate ? -Po mes klloxht, – që ishin parazitet si morra , pleshta , çimka e tj. si dhe rriqna , varme , miza dëmtuese e tj .
Po ketë ditë bëhëj “ prishja e së keqës së syrit të keq “. Bëhëj në ketë mënyrë :-
-Merrej një kupë me ujë dhe merrej një thëngjill i ndezur dhe thuhej :”Plastë syri i keq !” dhe shuhej thëngjilli në ujë .
Kulmin në të gjitha drejtimet kjo festë e arrinte “ditën e verës” . Ndër të tjera ketë ditë lidheshin “ llazoret “ . Ky veprim kryhej në ketë mënyrë :
-Një gajtan , që quhej edhe larëz ( = larë + ëz ) – dy ose disa penj pambuku e mëndafshi në ngjyra të ndryshme , që përdorej për të qendisur grikat gratë dhe vajzat ( për nuset fijet me ngjyra ishin prej ari), përgatitej për ditën e verës dhe quhej :- larës > lars – një lloj peri i bukur me lara , që u vihej fëmijëve në dorë ose në qafë ditën e verës. Në disa vende quhej edhe “ verore” , “verojkë” , “ smilareshë( = smilar >smila” – lutje për të ardhur mbarë në fillim të një punë , gjeje e tj . që do të vazhdojë në të ardhmën + prap. -eshë, lariskë (=larë + iskë ), llazore,>llaxhore >llaxhoriskë, marisë (=mbarë >marë > mari+ së ) ,duke u shoqëruar me vargjet e këngës : “( Këngë : Po të vë larsin / të më sjellësh llazoret …!); Larsi hiqej ditën e Shëngjergjit (6 Maj ) , kur sigurt shihnin dallëndyshën e parë dhe vendosej në një degë shegë, trëndafili e tj. duke thënë vargjet 
Këngë :- Dallëndyshe bishtgërshërë / na këtë lars të gjerë / çoja në det / e më sill dy okë shëndet !),( Këngë vlonjatë kjo për ketë veprim ) , Një veprim i tillë vërëhej në gjithë Shqipërinë , siç tregon kënga e mësipërme vlonjate
Duke u treguar për disa veprime të ditëve të pritjës së verës dhe ditën e verës , uroj nga zemra : GEZUAR ! GEZUAR ! GEZUAR !
