Tregim.
Takim në muzg të historisë
Ajri ishte plot dallgë paqartësie, gati përvëlonte gjithçka si shkretëtira në ditë vere. Gjithçka dridhej si në ëndërr, ndoshta sapo ta prekje thërrmohej si një ëndërr mëngjesore. Pallati ishte i mrekullueshëm. Plot me orendi të gdhendura në ar, bronz, argjend. Pasuria e ornamenteve gjeometrike shumëngjyrëshe ishte marramendëse. Nëpër mure kishte mozaikë nga më të bukurit dhe nga xhamat plot shkulme ngjyrash blu dhe vishnje, drita vërshonte pa kursim. Gjithkund kishte tapete, divane, stola, shandanë, gjithçka ishte e veshur me damask. Deri dhe tendat e dritareve ishin tepër të bukura. Nga jashtë, dielli ndriçonte si në parajsë gjethnajën e gjelbër dhe ndërtesa e kaltër plot gjeometri të ndērlikuara dritaresh dhe kolonash zbulohej nga drita me një bukuri mahnitëse. Sulltani rrinte i ulur ne fronin e tij. Me çallmën e madhe prej mendafshi, mjekrrën e drejtë kafe dhe sytë e vegjël dhe dinakë. Kishte nje paqe në veshtrim, e cila i tejkalonte emocionet e tjera. “ Hajde Skënder! Hajde! Afrohu!” i tha me një qetësi të veçantë. Ai u afrua. Ishin në të njëjtën dhomë plot me arabeska, sixhade dhe lojëra gjeometrike figurash, sa mahnisnin çdo ambasador. Në të njëjtën dhomë, ku ai e kishte pritur kushedi sa herë Gjergjin pas fitoreve të tij në beteja, ku gjenerali epiriot nuk njihte kurrë humbje. Një ngjitje marramendëse në karieren e tij ushtarake. Ai e njihte shumë mirë atë vend. Aty kishte folur shpesh me sunduesin. Ishte i njëjti vend, i cili për më shumë se 20 vjet, kur Gjergji kryente studimet në shkollën ushtarake osmane, ai sallon kish qenë dhe ëndrra e tij e fshehtë. “ Përse ike, o bir? Përse më le? Unë nuk u solla keq me ty. Të rrita, të edukova, të dhashë postet më të rëndësishme në beteja gjeneral Iskanderi. Bukëshkalë? Përse? Nuk kuptoj! Mund t’i kisha dhënë të gjitha, po të vazhdoje të luftoje për pallatin mbretëror. Tokat e babës, lavdi, nder, dëfrime, ar dhe famë sa të duash. Unë të doja në veçanti si djalin tim, Mehmetin. Ti ishe i përkëdheluri im.”
“ I përkëdheluri? Ti ma premtove mua Zulejkën. E dinit shumë mirë që ne duheshim me shpirt. Pse doje t’ia jepje atij qenit? Ti ma premtove, pastaj më preve në besë. Tradhtia jote, bëri që e mjera Zulejka nga hidhërimi të bente te paberen dhe mua më mbushe me helm.”
“ Unë shkoj përpara me aleancat. Ti e pate shansin tënd, por nuk e munde mbretin e Serbisë. Nuk pata rrugë tjetër dhe i premtova Serbit vajzën time. Ti e di, unë nuk preferoj luftën. Unë preferoj marrëveshjen. Po ti je i ri, nuk i kupton akoma marifetet e politikës!”
“Vajza jote qante. Ajo më donte mua dhe u hidhërua aq shumë, sa përfundoi si përfundoi!”
“Iskander. Dikur ishe i ri. Tani, me siguri ke ndërruar mend. Me siguri të vjen keq, që e robtove popullin tënd për 24 vjet me rradhë. I shkatërrove qytetet, kështjellat i rrafshove dhe tokat i dogje.”
“Ato i shkatërrove ti. Po, ti, me tërbimin tënd. Të egër janë tiranët. Gjithçka dëmtojnë ata!”
“Nëse ti Iskander, nuk do të më viheshe kundër, atëhere gjithçka do të shkonte mirë. Unë do të jepja vajzen tjetër për nuse, do të jepja tokat e Gjonit, babës tënd, dhe do të të emëroja ty emir në Ballkan. Ndërsa ti i re me shkelm bujarisë time!”
“Ti nuk kupton. Nuk kupton krenarinë arbnore. Nuk kupton gjakun tonë. Për ty gjithçka blihet dhe shitet, tregtohet me aleanca!”
“Iskander. Iskander! Gabove rëndë. I prishe punë vetes, popullit tënd, shkatërrove të ardhmen tënde!”
“E pra, tradhëtia është gjëja më e urryer për mua. Ti u bëre burrë i lig dhe e hëngre fjalën. Jo vetëm nuk ma dhe vajzën tënde, të cilën ma kishe premtuar, por dhe më talle duke më larguar me ngut nga mbreti serb. Isha gati duke e shpartalluar, ti më dërgove me shpejtësi drejt Huniadit dhe e bëre pisllëkun e fejesës me mbretin serb!” Sulltani e pa me një qetësi stoike. Nuk psheretiu. Nuk u ndje i ofenduar. Nuk lëvizi si i pickuar nga inati i sovranit. “Është kjo kryeneçësi, kjo krenari që më ka intriguar dhe mahnitur gjithmonë tek ty. Iskander. Iskander. Thellë – thellë, e di qe ke gabuar!”
“Konceptin e lirisë ti nuk e njeh, i nderuar Mehmet. Ju nuk e njihni mungesën e lirisë. Ashtu si nuk njihni as varferinë, mundimin apo dhimbjen. Ju vetëm pretendoni gjithçja”
“Iskander! Unë të edukova. Të dhashë grada. Unë të nxita të fitosh, sepse kam pasur gjithmonë besim tek përgatitja jote ushtarake. Tek forca fizike, morale dhe tek mendjemprehtësia jote. Bukëshkalë!”
“Unë bukëshkalë? Ti i more babës tim atë që ishte e tija. I more tokat, 4 fëmijët. Ia ule krenarinë. Gjënë më të shtrenjtë që ka arbëri. Unë veç mora prapë atë e cila ishte e imja”
“Iskander. Duhet të më kishe besuar?”
“Besuar. Siç të besova, kur m’i zhduke vëllezërit tinëzisht. M’i helmove përveç Reposhit, i cili u bë murg ne manastirin e Hilandarit. Dhe babën ma zhduke dhe, akoma sot e kësaj dite, nuk e di me siguri si iku nga kjo jetë!”
“Nga kjo jetë? Je i sigurtë se tani nuk jemi në ëndërr? Je i sigurtë se unë mund të flisja me ju me këtë paqe në shpirt. Sytë e mi, siç po i sheh nuk kan mëri ndaj tradhtisë tënde. Nuk kanë mllef, nuk kanë urrejtje. Unë jam në paqe me veten time ”
“ Ti je në paqe? Asnjë tiran nuk mund të jetë në paqe. Unë luftova për mbrojtje. Për liri. Ti luftoje për të sunduar, ti vjen nga një dinasti plot me gjak dhe tradhti. Prej teje ajo vrau veten. Ti luftoje për të gllabëruar, për sundim. Me librin e shenjtë në dorë ti doje të pushtoje botën. Kush ta jepte këtë të drejtë hyjnore? Libri nuk është shpikur për të vrarë dhe prerë në emër të sundimit mbi kombet!”
“Iskander. Jeni duke ndryshuar biseden. Ne tani jemi në ëndërr. Ajo kohë e largët ka kaluar tashmë që prej 577 vjetësh. Ne tani po diskutojmë thjesht për të kuptuar më shumë se ç ndodhi. Dhe unë dua të dijë të vërtetën . Dua të di përsenë e vërtetë të ikjes tënde. Kështu, kjo enigmë nuk do të më brejë akoma këtu ku jam. Sipas meje ke bërë gjënë më të shëmtuar. Budallallëkun më të madh me ikjen tënde. I re me shkelm atyre 30 vjetëve punë, studime, stërvitje dhe edukim ushtarak, që unë po përgatisja për ty. Ti i kishe te gjitha. Mprehtësi, kujtesë, intelekt, forcë krahu, zemër, besim. Po, ti ishe i preferuari i qiellit. Allahu të donte.
“Atëherë të përgjigjem se Allahu vendosi që mos të binte toka e arbërit dhe unë mos të lejoja zbarkimin tënd në Europë!”
“Ta thashë dhe një herë. Nëse unë do të doja të sulmoja Italinë, e bëja me flotën time. Ti, princi i Matit dhe Epirit, nuk ishe aspak pengesa ime. Unë nuk doja ta mësyja Romën. Unë deri tek dyert e Austrisë e kisha kufirin. E dija që Venecia, Roma dhe Napoli nuk do të më lejonin më shumë. Ambicjet e mija ishin drejtuar përtej. Nga popujt e Lindjes! Por jam kurioz të di: Si je ndjerë në oborrin tim? I lumtur? I hidhëruar? I huaj? I trishtë? A e ke ndjerë oborrin osman si shtëpinë tënde.? A të kanë dhënë dashuri gratë e oborrit tim? Thuamë, se me keto mend që kam tani e shoh botën ndryshe. Për Zotin e madh që sundon gjithësinë thuamë të vërtetën?” Gjergji e pa me dyshim. “Paska ndryshuar më duket”, mendoi. “Po më flet me zemër në dorë. Nuk e kam njohur kurrë këtë aspekt të karakterit të tij.“. “Po, i nderuari sulltan! Gratë e oborrit tënd më kanë rritur me dashuri dhe përkujdesje. Isha vetem 6 vjeç, kur ti na more me Stanishtin. Reposhin dhe Kostandinin. Nuk e dinim ku do na dërgonin. Mirëpo, shpesh mendoja për nënën time larg. Për babën. Për fëmijërinë. Atë e bartim kudo me vete si një thesar. Si një plagosje. Toka e parë, është dheu, ku shpirti do te identifikohet gjithmone. Po. Më kanë dashur fort gratë e oborrit tënd. Nuk e mohoj dot! Por unë që i vogël ia vura sytë vajzës tënde. Si nëpër përralla. Ushtari më i mirë, dashurohet me vajzën e mbretit.”
“ Po përkujdesjet e mia atërore a i kujton? Të quaja biri im edhe pse kisha Mehmetin djalë. Ishit miq të mirë. Duheshit fort. Emineja të mbante shpesh në prehër. Të kujtohet si më mbusheshin sytë me dritë kur të shihja të paepur, tek dueloje me shpatë? Luani im, të quaja. Ta dhashë emrin Iskander. Ishe një Aleksandër i vërtetë!”
“Kur u rrita dhe u poqa, atëherë kuptova qe nuk ishte e drejtë, ajo që kishe bërë. Drejtësia, po, zhvendoset nga krahu i fitimtarëve, ky është ligj i natyrës, por fakti që ti na more peng. Na ndave nga Gjoni dhe Vojsava, vite më vonë nuk arrita të ta fal kurrë. Nuk ishte e drejtë. Tani unë mund ta them arsyen e vërtetë pse ika nga ty, por edhe ti duhet të më thuash të vërtetën, ç’ fund patën vëllezërit e mi, përveç murgut? Dhe mos harro se më bëre synet dhe më edukove si myslyman që kur isha i vogël. Akoma nuk gjykoja me mendjen time!”
“Iskander! Gjithmonë i kam bërë gjërat në emër të dashurisë dhe qielli ma dha frymëzimin të të doja dhe të përgatisja si strateg. Ti i kishe të gjitha vetitë për t’u bërë një gjeneral i nderuar i ushtrisë otomane. Ju, bijtë e Ballkanit jeni të lindur për luftë. E keni luftën në gjak. Ishit të pamposhtur. Kokëfortë dhe plot guxim si heronj të vërtetë. Sa kam vuajtur nga ju! Unë dhe djali imë, Mehmeti. Por tani jemi larg në kohë dhe vend!”
“Çfarë fundi patën atëherë, ma thuaj ti i pari!”
“U vranë në luftë vëllezërit e tu. Gjoni u sëmur dhe vdiq!”
“ U sëmur, apo u helmua?” Atëherë sulltani e pa me dy sy tejet të habitur. Sikur të ishte e para herë që e shihte. “ Nuk di gjë të jetë helmuar!” – tha me një bindje të tepruar. “ Më në fund. Morali i përrallës ishte që ti vdiqe, djali yt ia mbathi në Pulja, dhe ne, sulltanët e tjerë pas meje ia morën shpirtin vendit tënd për 5 shekuj me radhë, më me egërsi, më me inat. Çfarë fitove atëhere ti, Atlet i Krishtit? Lavdi dhe nder për shekujt e ardhshëm? Por popullit tënd çfarë shërbimesh i bëre?
“Nuk e kupton se i dhashë dinjitetin e humbur? I dhashë besimin se luani i Anadollisë mund të mposhtej dhe u hakmorra për babën tim. Të duket pak ty kjo?”
“ Skënder! Gabove në gjithçka. Gabove. Nuk e prisja prej një njeriu të mprehtë si ti. Ti ishe një gjeneral i mençur dhe dinak. Duhej të bëje më shumë të paktën për mua që të rrita si fëmijë. Duhej të bashkëpunoje më shumë me mua. Unë të doja fort”.
Godina ishte e sistemuar si mos më mirë. Një dritë orientale filtronte nga dritaret e mëdha plot ngjyra dhe ndjehej një muzikë e ëmbël diku, mesa duket vajzat e haremit kërcenin duke tundur vithet e zbuluara me një bukuri epshndjellëse si dikur.
“ Ti i helmove ata, Murat. I helmove. Vëllezërit e mi i zhduke dhe mua më le në jetë, sepse unë mund të realizoja ëndrrën tënde të madhe për një perandori si ajo e Aleksandrit te Madh. Pa fund, ku te hynin popujt arabë, Persia, India, Europa, deri dhe Kina e madhe një ditë. Unë të shërbeja, ja pse më mbajte afër. Jo se më doje.
“Interesi i lidh zemrat, biri im! Sepse kishe gjithçka, për këtë arsye unë investova për ty. Si një princ i vogël, asgjë më tepër se ti nuk ka pasur djali im Mehmeti nga ti. Kur ishe i ri, deri dhe vajzat e haremit qe atij i pelqenin i ndante me ty. Por ti vure sytë mbi vajzën time. Isha deri diku dhe i kënaqur të të bëja dhëndër në oborrin tim. Por më e madhja gjë për mua, ishte ëndrra për ta zgjeruar perandorinë. Për këtë qëllim doja ta fejoja vajzën time me mbretin serb.
“Po ta përsëris, o Murat i madh! Janë disa gjëra, të cilat nuk blihen dot, por fitohen me besim dhe burrëri. Ti e shkele besën!”
“ Nuk është kjo arsyeja. Ti e di mirë. Më thuaj të vërtetën!”
“ Të vërtetën?!” Atëherë Gjergji përkëdheli mjekrën e gjatë prej luftëtari shtatlartë dhe e zhbiroi me vështrimin e tij prej shqiponje. Kokëfortë dhe dinak, tashmë një dhimbje tejet njerëzore po përshkonte tiparet e tij. Gati sa po i vinte keq ndoshta, sepse iu kujtuan ato 32 vjet në oborrin e sulltanit, ku ai kishte qenë gjenerali më premtues i osmanëve. “Ti sundoje po. Por askush nuk të jepte të drejtën të pretendoje nga unë asgjë. Nuk mund të pretendosh diçka nga një plaçkë e grabitur. Unë isha një plaçkë e grabitur. Një skllav i privilegjuar, por gjithmonë skllav dhe shpesh mendoja nënën time, atje larg në Mat, motrat, babën. Nuk e vrisja shumë mendjen. Tek ti më donin dhe më adhuronin të gjithë. Përkundrazi, kur u dashurova me princeshën, vajzën tënde, e humba fare lidhjen me tokën time. Isha i dashuruar. Asnjë vajzë tjetër haremi më joshte sa princesha Zulejka. Ishte hera e parë që vendosa të jem përherë i yti. I osmanëve, i perandorisë që po zgjerohej. Në këto momente humbje identiteti, ku lumturia ime, ishte nektari i dashurisë që vajza juaj më dhuronte. Në këto kushte hidhërimi iu dorëzova vrasësit të babës tim. Të vëllezërve të mi. Dashuria po më bënte turk në shpirt. Atëherë filluan ëndrrat. “Jo Gjergj” më pëshpërisnin në ëndërr. “Jo!”. Një herë, dy, tre. U bë një ëndërr që rikthehej përherë. Zakonisht me dilte babai, Gjoni. Ulej, merrte pak dhè nga toka jonë ne Mat, e ngrinte grushtin dhe e hapte kundër diellit duke lënë pluhurin e hollë të binte poshtë, derisa e merrte era. “ Është dheu yt, Gjergj! Deri në shtatë breza në këtë moment po të ndjekin. Ç’bën? Po e harron këtë dhe!” Pastaj Gjoni, me mustaqet e mëdha, plisin në kokë dhe veshjet malësore me tirq dhe xhamadan, kthehej nga dielli dhe atëherë unë shihja kundradritë, gjithë paraardhësit e fisit. Gjyshin Gjergj, stërgjyshin, 4 gjyshin, 7 gjyshin. Ishin të tërë aty, nuk thonin asgjë, por me shprehjet e tyre pretendonin vazhdimësi. Kujtesë, respekt dhe besim. Në një ngjeshje epokash, figurash, të cilat nuk i njihja, por ishin brezat tanë të Kastriotëve, të cilët vinin që prej thellësisë së shekujve. Rrinin të ngulur mirë në dheun e tokës sonë. “ Jo, Gjergj. Kjo tokë ilire ka patur gjithmonë zot!” Kur u zgjova nuk ia vura shumë veshin. Në atë periudhë kisha sy, veshë, gojë, buzë, duar, fjalë, vetem për princeshën e bukur osmane, e cila qante nga gëzimi kur e shtroja në shtrat dhe me donte nga thellësia e zemrës. Me kalimin e muajve, ëndrra e brezave të vdekur që më tregonin tokën e Matit, u be aq e fortë dhe këmbëngulëse, sa ma merrte gjithnjë e më shumë frymën.
“ Gjergj, mos e humb gjakun tënd! Ti je arbër. Ti je Princi i Epirit. Ti je e shkuara, e tashmja dhe e ardhmja jonë. Ti nuk je osman.” Kujt i plasi, mendoja unë, ndërkohë që puthja dhe shuaja epshet e mia mes betejave fitimtare, tek hiret e princeshës, vajzës tënde. Më ndihmonte kryeeunuku Shabek të shkëmbenim letrat. Por, me kalimin e kohës, pra, kjo ëndërr që përsëritej, u bë aq e rëndë, peshonte aq shumë brenda meja, sa unë fillova ta mendoj seriozisht. “ Dheu yt Gjergj. Nuk do të ketë me princ ky dhè, nëse ti e tret farën tënde larg. Dhe babai merrte gjithmonë tokën e shkrifët me pluhur në grusht, zgjaste krahun dhe e thërrmonte atje, nëpër zallet, nëpër gërxhet, nëpër plisat e Matit, ku unë jam rritur. Derisa një ditë i rëndë plumb; tërë ajo peshë e nënës Vojsava që më ndillte nga larg, pesha e brezave që në formë te padukshme me shtypte, më bëri të shpërthej nga inati. “Do të iki, nëse sulltani, babai yt të fejon me princin serb” princesha qante me lotë. “ por unë të dua ty. Unë të dua fort. Ti je zoti i zemrës time!” më shkruante në përgjërim disa ditë para gjestit ekstrem.
Kështu, vendosa ikjen time. Toka thërret përherë. Kurrë mos e harro. Deri në 7 gjenerata të shkuara ulërasin për një identitet, i cili kurrë nuk duhet të shuhet, sidomos tek ne popujt e vegjël. Mora kalorësit e mi dhe ia mbatha. Bëra atë, të cilën ti nuk e kishe menduar kurrë. Të pabërën. Që nga ajo ditë, ëndrra mbytëse, e cila përsëritej më la rehat. Nuk më shfaqeshin më të vdekurit.
“ Të mbajnë për hero atje në tokën tënde. E di? ”
“ Hero apo martir, e rëndësishme është që unë bashkë me Huniadin të dhamë një leksion të mirë. Ia thyem turinjtë asaj mendjemadhësisë tënde. Jo më kot i mori frenat e pushtetit djali yt Sulejmani”.
Atëherë sulltani uli kokën mendueshëm. Çallma e tij e madhe, fytyra e imët, syte e sëmure, hunda prej osmani, gjithçka tashmë tregonte dhimbje dhe dëshpërim. Ndoshta e vërteta e kishte hidhëruar. Ajo po e ndergjegjësonte më tepër, që gabimi ishte nga ana e tij. Pak nga pak, e uli qafën, mbylli sytë dhe mjekra e tij e drejtë, e dendur iu ngjesh mbi trupin e thatë. Shtrëngoi buzët dhe u tret në gjumin shekullor, sikur të ishte zgjuar rastësisht vetëm për të ditur të vërtetën mbi ikjen, arratisjen e princit të Matit, të cilin dikur e mbante si gjeneralin më besnik dhe premtues.
