
HERONJ LEGJENDARE PER LIRI -të panjohur.
…nga Poloska,Devoll.
(marrë me shkurtime nga libri “PRELUD KRENARIE” L.K.fq-122 )
-Dëshmori VANGJEL PALLOJ ,heroi i betejes ,të Gurit të Kamjes,Pogradec,
rënë heroikisht në betejën e përgjakshme me pushtuesit nazit gjerman-dhjetor 1943.
qershor 1944 qe çau rrtehimin dhe fituan mbi hordhite naziste qe kishin pushtuar vendin.
-Dëshmori REFAT SKERMO ,”matrazovi shqiptar”,rënë heroikisht në Malin e Thatë,Korçë ,shtator1944.që me gjoksin e tij bllokon mitrolozët e bunkerit nazit gjerman.
-Tashmë dihen nga historia e luftrave të popullit tonë për liri,pavarsi ,clirim dhe demokraci,e cila është shkruar me gjak,nga bijtë e bijat më të mira të Atdheut që kanë flijuar për Liri.
Sic njihen heronjte legjendare jane te shumte ,qe nga Mic Sokoli,Selam Musai,Vojo Kushi e shumë te tjere.Por pak njihen e jane vleresuar figura te tjera historike ,deshmore ,aktet e tyre heroike te vetflijimt per liri,sic permenda më sipër dy deshmoret e fshatit Poloske ,Devoll.
Po i citoj vetëm si fakte dhe emra,per vepren e tyre aktin heroik sublim,pa bere portrete dhe biografine e tyre ,pasi eshte folur nga deshmitaret okulare dhe eshte shkruar me gjate ne gazeta ne shtypin komunist te kohes,si dhe ne librat ‘Yje te pashuar” te shkrimatrit ushtarak,ish partizan bashkeluftetar,President i Veterane te Shqipersi,i pavdekshim bashkefashatri Ylli Poloska si dhe nga shkrimtari epokal i diteve te sotme Kosta Nake,Bilisht ,ne librat “Visaret e Poloskes”.Gjithashtu dhe nga une ne radiodramatizime ne Radio-Korca dhe ne Radio -Tirana,dhe me plote ,jeten e vepren e tyre heroike ne librat e mij ‘Devoll-Shqiperi “-1 dhe 2.
Por asnjehere nuk eshte marre ne konsiderate,poropzimi per t’u shpallur zyrtarisht ‘Heronj te Popullit” si nga qeverite e sistemi komunist,aq me keq,nga qeverite e sotme demokratike,te cilat kane hedhur balte e kane mbajtur ne eresire historine e Luftes Antifshiste Clirimtare kunder pushtuesve okupatore fashisto-naziste. deri ne mohim te hapur.
Mbase nuk eshte vone,te merret ne konsiderta vepra e tyre heroike,ashtu si qindra dhe mijrave deshmore te tjere qe derdhen gjakun per Clirimin e Shqiperise.
Per keta “dy heronj “te pashpallur, me mire se kushdo,me fliste shpesh e me tregonte si deshmitar okular babai im, i pavdekshmi Mehmet Kalana ,ish partizan dhe basheluftetar se bashku me ta ,ne Baratlonet dhe Brigadat Partizne.
I-Me REFAT SKERMO ”matrazovin”shqiptar, ishin kusherinj dhe moshatare,djem hallo dhe bashkeluftetar ne batalionin partizan“Fuat Babai “ne Devoll.Refati ishte trim i madh dhe mitralier .Ai me mitrolozin e tij te lehte ne dore, ishte i pari ne cdo sulm.Me mitrolozin e tij dhe me dy granata ne dore,bllokoi mitrolozet e bukerit gjerman,qe kishin zene prit ne qafen e Zvesdes ne Malin e Thate qe mbanin te pushtuar rrugen e krahines Liqeni e Prespes se Madhe. Fatkeqesisht as nuk u ngrit asnje lapidar per kete ngjarje dhe lufte heroiike ,me vjen tur,qe po e them,pasi ata luftuan trup me trup me nazisitet gjermane per clirimin e krahaines te Prespes.E vetma shenje,gjurme qe ka mbetur eshte edhe sot,anash ruges ne qafen e Zvesdes ,eshte akoma ish bubkeri gjerman,qe eshte rikonstruktuar nga bunkeret e komunizmit.Sa here qe kam kam kaluar andej ,kam ndaluar dhe kam vene nga nje tufe me lulemali,si amanet te babait ,per kusheririn bashkeluftetarin e pavdekshem,deshmori Refat Skermo ,”matrazovi”shqiptar,nje epitet,nje akt i ngjashen me “matrazovin”mitralerin rus,te ushtrise se kuqe, ne betejen e Stalingradit ndaj ushtrise hitleriane,liber dhe film i asaj kohe,nje hero i vertete, i panjohur.
II- Deshmori VANGJEL PALLOJ,Heroi legjendar i Gurit te Kamjes,Pogradec,partizani i Brigades I Sulmuese ,komandat Kompanie ne betejat e pergjakshme te Gurit te Kamjes,ne Pogradec.Per aktin e heroik,me ka folur babai,pasi e njhte nga afer ishin shoke moshatar rinie, ,por me shume na ka teguar deshmitari okular i betejes te pergjakshme partizne Brig.I.S.,te Gurit te Kamjes ,shkrimtari ushtarak,Ylli Poloska,autori i vellimeve “Yje te Pashuar”,ish President i Veteranve te Shqiperise.(kujtoj se Ylli Poloska shok e bashkeluftetar ,partizane me babane tim, ne Bat .“Fuat Babani”,ishin bashkevuajtes,te deuar me vdekje ne burgun,kampin famekeq te italise fashiste ne Porto Romano Durres(1942-shtator 1944).)
Ylli Poloska duke qene se ishte deshmitar, luftetar ne ate beteje te Gurit te Kamjes ,ai na pershkroin si ne fim betejen,dhe aktin heroik te trimit te Poloskes,,te bashkefshatarit te tij,deshmorin Vangjel Palloj.”trim devolli”sic e therrisni partizanetnje Hero legjendar i pashpallur.,
-Kur ishim mesuese vullnetar ne Moker te Pogradecit,me kolgun tim te pavdekshem dhe me vone kunati yne ,Andrea Palloj,sa qe shkonim e vinim nga Korça per ne Pogradec,sa kalonim luginen e Ceraves per t’u ngjitur ne qafene Plloces apo anasjelltas do kthenim koken,andej te shikonim Gurin e Kamjes,nje gur madheshtor qe prekte qiellin,nje lapidari gjalle natyre i luftraveve per liri ne shekuj.
-Ja atje ne Gurin e Kamije,dukej dukshem ne horizont nga gjithe anet,ka rene deshmor, xhaxhai im ,-thoshte me mburje e krenari Andrea,nipi i tij..Dhe si per cudi ai ngjiste shume xhaxhait deshmor,ne fizik e ne intelekt,aq sa thonin deshmitaret okulare se Andrea ishte kopje e Vagjel Palloit,heroit legjendar te Gurit te Kamjes.
…Por me mbreselenese ishte vajtja ne vendngjarje ,ne Gurin e Kamjes ,nje ender deshire qe e beme te mundur bashke me Andrean ,per te vendosur nje buqete me lule tek lapidari i ngritur enkas per deshmorete asaj beteje.Ashtu beme, qe heret ne mengjes dolem nga qyteti i Pogradecit per te shkuar ne qafen e Plloces.Aty hipem ne nje kamion te tipit “zis” qe merte dru aty afer fshatiti Osant.Pastaj beme nje rruge gjysem ore me kembe derisa arritem poshte Gur itre Kamjes,nje shkemb gjgand si anije,qe fluturonte ne qiell.U magjepsen per masheshtine e tij ,nje pamje e pa imagjinueshem nga larg.,nje shkemb i madh si nje ortek debore maje malit qe binte nga qielli,Pasi e soditem rreth e qark.,shkuam tel lapidari dhe e sperkaten me uje siapas zakonit pastaj vendosem te dy nga nje buqete me lule te mbledhura ne kembet e Gurit shekullor (kam shkruar gjate nelibrat emij)T
-Sa here qe kalojme andej rruges per ne Korçe,kur udhetojne me familjeni u themi femijeve,mbesave dhe niperve
-Ja shikoni atje larg ,aty kemi shkuar ,eshte Guri i Kamjes aty ka rene heroikisht,xhaxhia i Andreas ,deshmori Vangjel Palloj.Heroi legjendar qe vuri gjoksin e tij ,si buqete lulegjaku per liri ,per Clirimin e Shqiperise nga okupatoret pushtuesit hitleriane gjermane.
…Ja cfare shkruan Historia per Betejat partizane te Brig.I.te Gurit te Kamjes,dhjetor 1943:
-“Në mëngjes (është dimër dhe malet e kodrat janë veshur me borë)me 14 dhjetor 1943, grupe ushtarësh gjermanë u hodhën në sulm për të zënë me çdo kusht latësitë e Kamjes, ku “luftimet u zhvilluan trup me trup. Dhjetra nazistë dhe tradhëtarë gjetën vdekjen në këtë përleshje të përgjakshme” ( Historia e Luftës ANÇL.V.3 f 497).Duke zotëruar Gurin e Kamjes dhe lartësitë dominuese djathtas e majtas, grupimi operativ i forcave partizane te Brig.I S,me Batalioni “Shqiponja” në krahun e djathtë nga Guri i Kamjes në lartësitë e bregut të Prenishtit )rreth orës 14.00 të datës 14 dhjetor, hidhen në sulm për herë të tretë. Por kur dolën në vendin me drurë të rrallë, sulmi i mëtejshëm i forcave partizane u ndal përballë zjarrit të pandërprerë të forcave gjermano-nazoste
Pikërisht në këtë moment, në sulm luftuan heroikishi dhe vritet Elez Braha nga Kukesi ,nënkomandant i batalionit “Shqiponja”dhe komandanti i kompanise I,Bat II,,mitralieri trim devolli ,Vangjel Palloj,i cili cau rrethimin dhe me trupin e tij bllokon nje mitroloz gjerman . Në këto luftime u vranë dhe 5 partizanë. Por edhe armikut kjo i kushtoi rreth disa herë më shume të vrarë e mjaft të plagosur. Pas Çlirimit,aty pranë Gurit të Kamjes u ngrit një lapidar që kujton rënjen heroike te 6 dëshmorëve të te Brig.I S.”Historia e Luftes ANCL.V.3.f.498)
-Por fatkeqesisht dhe mister është prishja dhe zhdukja e lapidarit të deshmoreve partizane të betejes legjendare dhjetor 1944,brenda natës, në vitet e para te demokrcise ,ç’bëhet kështu, me gjakun e rëne për Liri?!( se përballe vendit të ish lapidarit, per ironi të fatit,ngrihet madheshtor përmedorja e ngritjes te flamuirt te Pavaresise në Gurin e Kamjes në zonen e Gores e të Mokrës,më 1912,bukuri dhe ndrimi i merituar).
-Historia nuk mbaron ketu,historia vonon por kurrë nuk harron,partizanet ,deshmoret dhe heronjte ,vepra akti i tyre heroik,gjaku i luftes per liri do te mbeten ne zemrat tona bres pas bresi te pavdekshem,ashtu dhe “matrazovi shqiptar” deshmori Refat Skermo dhe deshmori Vangjel Palloj i Gurit te Kamjes,Heronj legjendare,të pashpallur zyrtarisht por të paharuar historikisht.
-P.S,-Për më shumë mund të shihni në youtube videot e gazetarit të shquar,Marin Mema,për “thesarët”e Gurin e Kamjes ,Pogradec
@ Luan Kalan,SHBA.
“””””””””””””””””””””””””””””””
MOKRA E DIJES DHE KULTURES
Duke degjuar kengen “Vajzat e Pogradecit” m’u ringjallen kujtimet e mbresat per ato vitet e rinise,gjate kohes qe ishihim mesues ne Pogradec kenduar nga kengetarija famoze e mirenjohura Ermira Babaliu dhe tashme nga kengetarja e talentuar Blerina Matraku dhe te tjere…
Mendoj se kenga ka nje histori rrugetimi ne titull me te vjeter,ajo titullohej me pare
‘Vajzat e Bishnices” me kompozim te Iilmi Sulollarit dhe kenduar nga kengetarja popullore pogradecare Roza Dhami,e njohura per dutetet e saj brilante me kenget qytetare te treves pogradecare.
Por origjina e saj e kompozimit dhe titullit eshte kah hershme me titull “Vajzat e Osnatit” e krijuar nga fisarmonicisti i estrades te Pogradecit i pavdekshmi ,ish kolegu im Mesuesi,mjeshtri muzikant ,maestro Vangjo Tona.Kur ishim bashke mesues ne Rodokal te Mokres,Vangjua e kompozonte me fisarmoniken dhe kendonte edhe ne syte e mij ne dhomen e gjumit.Ai here pas here ne cdo varg me pyeste, si i dukej ,une e pelqeja shume.Ne fillim ajo u kendua me titullin “Vajzat e Osnatit”(kishte debuleseVangjua,ato ishin vajzat me te bukura te Pogradecit)deri se erdhi ne dite tona, ne nje hit “Vajzat e Pogradecit”sot Kenga eshte nje himn qytetar per femrat e Pogradecit.
Po cili eshte krijuesi, i pare,muzikanti Vangjo Tona?!
-Nostalgji ,krenari dhe respekt te pashoq,per Pogradecaret,per nxeneset e mija pogradecare ,inteligjente dhe te turpshme,per ato gra punetore te pashoqe si burrat,te veshura me ate veshje te e kuqe bardhe me qendisma dhe me paracka qe tringellinin,per ato nena bujare e shume te dashura ,per ata prinder arsimdashes ,per ata mokrare te fisme qe per ne mesuesit kishin respkt maksimal,te paharueshem.
Nuk do te harojme mikpritjen bujare ne shtepine e tyre me te fjetur ,te ngrene e te pire ne familjen e te pavdekshit patriottit Halil Menkshit ne Homezh.Kam shkruar gjate ne librat e mij,po kesaj rradhe ne keto reshat grimca,dua te kujtoj,kolektivin e mesuseve te shkolles 8-vjecare Rodokal,ne Moker qe e perfshinte lokaliteti i Proptishtit.
Ishte nje kolektiv kompakt inteligjent e vellazeror,te perkushtuar si mesues dhe edukatore te aposionuar ,percues te jetes te re qytetare ne fshat.Ishim qe te gjithe te huaj,vetem njerin e kishim vendali,drejtorin Ramadan Gjaten nje mesus serioz dhe i nderuar,nga fshati Homezh,gjysem ore larg Rodokalit.
Shumica ishin nga qyteti i Pogradecit ,te tjeret nga fshatrat perreth,nga Lini,Starova dhe Verdova dhe ne dy tre korcare.Rinim e flinim aty tere javes ,kishim dy dhoma ne shkolle ngjitur me klasat .Gatuanim vete ,nuk kishte menxa aso kohe,se mos haroj se as drite elektrike ,me llamba vajduri e kalonim naten.
Ishim nje kolektiv kompakt me nje harmoni shoqerore per tu patur zili,te qeshur ,shakatore dhe teper sportiv ne kohen e lire,luanim shpesh volejboll.Ishim te gjithe beqare,me perjashtim te Ganiut nje bure esmer zotni,,kishte trekolupuce ,ai shkonte e ne mes jave ne shtepi .Kishim dhe nje gje mangut si kolektiv,nuk kishim asnje femer mesuese.Nje mesuese vajze e re nga qyteti i Koces,erdhi vetem diten e epare te shkolles ,pastaj iku duke hedhur nje gur mbrapa.Nuk e ndjenim mungesen shoqerore te femrave se e kompesonim me moshen tone gazmore.
Ralle ka ndodhur neper shkolla te tjera ne Shqiperi ,nje kolektiv intelektual me shpirt artisti,nje gje e ralle qe nuk e kam hasur ne asnje kolktiv ku kam qene mesuse ne disa fshatra ne Pogradec ,Korce e ne Devoll.
Esati nje mesuses gjimnazist pogradecar,nje aventurier i moshes ,iku fluturoi drejt e neTirane ne Konostudio,si figurant filmash me vone regjizor filmi(dy filma artistike.)e te tjere qe ndoqen rrugen e artit..
A ju besohet ?! Ne kolektiv kishim pese shoke mesues qe i binin ,luanim bukur fisarmoniken..Vangjua ,maestrua mjeshtri,edhe Todi i Linit,qe e kishte sjelle edhe fisarmoniken ne shkolle,Kadriu,e kishim patriot nga KurilaDevoll,i biri Hoxhes me origjine nga Menkulasi,qe dhe ky e kishte me vete fisarmoniken,nje te vogel (alla kozakshe),Ganiu edhe ky ishte fisarmonicist i talentuar,i nje grupi romesh qe te dielave shkonin neper dasma,Edhe mesuesi gjimnazit provizor nga Verdova,qe zevendesoi “korcaren”.Ke te degjoje me pare kur luanin me kete istrument melodioz muzikor,kenaqesi dhe kenge dhe hare gjithe naten deri vone.Mbizoteronin serenatat korcare,aq te dashura per pogradecaret ,ato kenge ishin te preferuara per ne dhe qe i leshonim zerat tona pa kufi soparano baso,duhete e tjere si ajo “Varkat po niseshin drejt liqenit,,”.
Do te vecoj,maestron mjeshtrin e fisarmonikes ,meues Vangjo Tonen,nje djale i qeshur e simpatik me pamje burrerore.Nje shok e vella me te gjithe ,i qeshur ,gazmor dhe i respektueshem.Vangjua ishte “rregjizarit i kolektivit”,nutaralizuesi i shakave te teperta,harmonizuesi i cikerimave ,nje mesues edukator model me pervoje prinderore.ishte person.
Arsyeja qe shkruaja keto reshta ,mirenjohje respekti ishte kenga “Vjazat e Pogradecit,”si pikenisje ketyre kujtimeve,krijimi kompzimi per koleget e mij mesues te Pogradecit,per muzikantin fisamonicistin mjeshter maestron te pavdekshin Vangjo Tona.Me Vangjon i vazhduam lidhejt,ai erdhi ne Bilisht edhe ne Vishocice me estraden e Pogradecit,ia shtruam dhe nje dreke ne shtepi.E di, si i tha Vangjua ,mamasa time rahmet paste ,te dy:
-Lanin (Luanin) ,te jesh krenar qe ke bere nje djale te tille xhevair dhe artist.Ne Luanin ne Pogradec e kishim dhe e deshim si vella.(me falni per komplimentin.) dhe ngriti disa shendete se e kishte qejf rakine.
Rrugen tone te dijes ,kete tradite e vazhduan ish nxenesit tane,qe erdhen Mesues ne shkollat tona si Selvija ,Selman Bizgjoni qe me pas u be Drejtor i shkolles se re 8-vjecare ne Homezh,prandaj jemi krenar dhe ndjeme kenaqesi kur degjojme kengen “Vajzat e Pogradecit”
@ Luan Kalana-ish Mesuses ,Moker Pogradec.