Lexojeni Betejen e Kosoves 1389 ne menyre artistike.
Nje novele teper e mire nga Bajram Mjeku
FITUESIT E BETEJES SE HUMBUR
Karvani i gjatë i Ushtrisë Osmane kaloi kufijtë e Gadishullit në fillim të muajit maj të vitit 1389. Sulltan Murati kalëronte mbi hamshor me bijtë e tij Jakubin e Bajazitin. Mbrapa vinin si rrjedhë lumi mijëra ushtarë. Nga pehatjet e hamshorit, Murati dremiste. Si të ishte zgjuar nga ëndrra e ligë, për një çast ndaloi në vend. Kur pa hapësirën e paanë të Fushës së Mëllenjave dhe lumin Llap urdhëroi:
– Këtu do të fushojmë. Me emër të Allahut fuqiplotë, do ta pushtojmë Gadishullin dhe do t’i kthejmë në udhë të Allahut kaurrët e pafe!
Miftar Ozdil urdhëroi ushtarët të ngrejnë tendën e Muratit. Që kur kaluan kufijtë e Gadishullit Ilirik, heshtja e kishte pushtuar gjithë ushtrinë osmane. Murati urdhëroi:
– Sonte dua të dëgjoj lutje për Allahun!
Papritur mëllenjat fluturuan dhe nisën të ciasin mbi tendat e ushtrisë osmane. Qielli pas pak u murrëtua e shiu nisi rrëke. Miftar Ozdil hyri në tendën e Muratit ku qëndronte i vetmuar gjithë trishtim. E pyeti a kishte nevojë për diçka? Për herë të parë Murati në një ekspeditë kaq të madhe, nuk i kishte marrë me vete të gjitha robinjat e haremit. Kishte marrë vetëm Myzejenin e Jëlldëzin.
Murati nuk foli. Dha shenjë me dorë e Miftari u largua. Shiu s’pushoi deri në fund të majit. Ciatjet e mëllenjave s’qetësoheshin assesi. Një mbrëmje, Murati e thirri Miftar Ozdilin dhe e pyeti:
– Si quhet këta zogj të mallkuar Miftar Ozdil?
I shqetësuar para sovranit, Miftari u tundua si gjithmonë.
– Sundimtari im. Zogjt quhen mëllenja. Edhe vendi mban emrin Fusha e Mëllenjave. Pyllin që duket nga këtu, kaurrët e quajnë Qyqavicë. Sipas gjuhës së tyre, është pylli ku jetojnë qyqet.
Myzejeni e Jëlldëzi veç mërzisë në fushën me mijëra lulëkuqe që ua kallnin datën, ndjenin frikë e trishtim. Thirrën Miftar Ozdilin. U ankuan, pse tash një muaj nuk ishin ftuar as edhe një natë të vetme nga sundimtari.
– Të mjerat ne, ia kemi harruar edhe pamjen!, – u ankua Jëlldëzi.
E bindi Miftarin që ta dërgonte porosinë te Murati. Miftari i sigurt se sovrani do ta miratonte ankesën, shkoi tek tenda. Kërkesën ia kumtoi në mënyrë triumfale, por Murati klithi trishtueshëm:
– Vafsh në xhehnem me të dyjat Miftar Ozdil!
Miftari i hutuar deshi të ikte nga tenda. Murati e urdhëroi që në tendë të vinin historianët e kronistët.
– Ç’popull janë shqiptarët Abdylmenaf Bardakçi?
– Sundimtari im… Kaurrët e pafe kur bindesh se i ke futur në grusht, të ikin mes gishtërinjve. Janë kryeneçë, gjaknxehtë e të pabindur. Me kulturë e zakone janë ndryshe nga serbët, bosnjakët, bullgarët e hungarezët…
– Me emër të Allahut, në shpirtin e tyre kryeneç do ta mbjellim islamin dhe pas tij nënshtrimi vjen vet!, – tha Murati.
Dita e fundit para betejës erdhi.
U bë një muaj që kur erdhën në Fushën e Mëllenjave. Veç Jakubit, Bajaziti rrallë herë e vizitoi Sulltanin. Për një çast Murati brofi nga minderi i mëndafshtë e klithi:
– Bajaziti, ku është Bajaziti?!
Jakubi e Bajaziti u shfaqën në tendë. Sulltani kërkoi të di për planet e betejës. Jakubi nxori hartat. Nisi t’i shpjegojë strategjinë e gjeneralëve osmanë. I foli për kuartetet e jeniqerëve, harkëtarëve, pastaj për legjionet e kalorësisë dhe në fund për strategjinë e mësymjes.
Bajaziti i ndërgjegjshëm se për aq kohë sa nuk fliste, po aq do të ishte i dyshimtë, tha:
– Sundimtari im. Kësaj radhe me vëlla Jakubin i kemi ndarë punët. Fuqia e ushtrisë sonë të lavdishme me emër të Allahut fuqiplotë do të shihet nesër në betejë.
– Je shumë i shqetësuar biri im. Zëri yt nuk më bind për fitoren e nesërme!, – tha Sulltan Murati.
– Sundimtari im… Nesër jehona e zërave do të zëvendësohet me shpatën e artë të Perandorisë së lavdishme, – u përgjigj Bajaziti.
Sulltan Murati iu drejtua Miftar Ozdilit me gjysmëurdhër:
– U thoni kuzhinierëve të ziejnë hallvë për ushtarët. Le të shpërndahet edhe shërbet dhe le të ndizen zjarre…
I dërmuar në orët pas mesnatës u shtri për të fjetur. Gjumi iu përzie me makth. Pa ëndërr sikur Bajaziti po kalëronte mbi kalë me gjysmëhënën e leckosur. Murati e thërriste, Bajaziti s’përgjigjej.
Për një çast brofi nga shtrati. Pa se ishte qullur në djersë dhe psherëtiu:
– O Allah. Ndihmona me fuqinë tënde t’i mundim kryqtarët e pafe!
*
Fisnikët shqiptarë më zgjodhën mua Teodor Muzakën, komandant të ushtrisë shqiptare. Nesër vendoset e ardhmja e Gadishullit. Dy fisnikët tjerë, Gjergj Balsha e Demetër Jonima janë zëvendësit e mi. Erdhën edhe ushtritë nga Hungaria, Kroacia, Serbia, Bosnja, Bullgaria e Rumania… Bashkë do të luftojmë kundër osmanëve.
Me zëvendësit e mi u pajtuam që ushtarët tanë të fushojnë afër lumit Sitnica. Kuajt kanë nevojë për ujë, ushtarët për t’u pastruar. Edhe ushtritë tjera të Koalicionit u vendosën afër nesh. Këtu u vendosëm edhe për diçka tjetër. Toka ku do të ndodhë beteja në stinën e pranverës është e butë. Ushtarët tanë të armatosur dobët, mund të lëvizin më lehtë dhe këmbët e tyre nuk nguliten nën dhé. Parzmoret, përkrenaret dhe pajisjet e një ushtari turk, thonë janë të rënda njëzet okë.
Më ka marrë malli për Marinën. Kur u nisa drejt Fushës së Mëllenjave duke kalëruar mbi vranç, Marina doli skaj rrugës për t’u përshëndetur:
– Të lutem bëj kujdes!”, – më tha, por në Malësi këto fjalë nuk thuhen se është turp. Marina në fillim më fali buzëqeshje, pastaj fytyra e saj mori pamje të vranët dhe nisi të bëj kryq.
Ka një muaj që ushtria osmane ngriti tendat afër lumit Llap. Sulltan Murati dhe djemtë e tij Jakubi e Bajaziti erdhën me mbi pesëdhjetë mijë ushtarë. Numri i tanëve është më i vogël, por këtu nuk është koka e problemit. Brenda koalicionit mungon fryma e fitores. Mbreti boshnjak Tvrtko është një burracak. Rrah gjoks, i thurë vetes lavde dhe s’të bindë për asgjë. Serbi tjetër, despoti Lazar është finok i madh. Gjithë kohën heshtë. Njësoj është vojvoda rumun, Mirçea. Në vend të planeve për betejë, sikur thurin plane për mashtrim. Brenda ushtrisë serbe është njëfar Marko Kraljeviq. Sytë e tij të përgjakur, më shumë se heroizëm rrëzëllejnë tradhti. Më pëlqejnë hungarezët. Betejën e presin qetë dhe me dinjitet.
Midis koalicionit ballkanas ka diçka që s’shkon. Marko Kraljeviq dje u soll rrotull ushtarëve tonë. Në vend të fitores, fliste për disfatën. Falë Dedë Kapidanit nuk ndodhi më e keqja. Prenk Stakaj nxori heshtën dhe për pak ia nguli në gjoks. Marko Kraljeviq mori ikën dhe më nuk u pa. Flitet se nuk i ka punët në vijë as me despotin serb.
Pasditja e sotme qe e monotonshme. Bashkë me fisnikët Gjergj Balsha e Demetër Jonima pushuam nën hije të lisit. Në heshtje vështronim hapësirën e paanë të Fushës së Mëllenjave. Mijëra lulëkuqe nga vërshëllima e erës valëviteshin si dallgët në det. Nuk folëm gjithë kohën. Heshtja i ngjante qetësisë para stuhisë.
– Kryezot, seç kam një parandjenjë, – tha Gjergj Balsha dhe shtoi:
– Serbët më tundojnë shumë. Gjithmonë kemi bërë luftë me ta. Prej nga tash bashkimi? Unë parandjejë tradhti!, – përfundoi me gjysmëzëri fjalën e tij, duke vështruar retë në lartësinë e qiellit…
U zura ngushtë. Papritur ia behu lahutari Aranit Oroshi dhe më nxori nga gjendja e padëshiruar. Nisi të këndojë një këngë kreshnikësh. Ende pa përfunduar, në kampin serb u dëgjua zëri i zvargur i lahutarit Gjuro Vladiq. Demetër Jonimës fytyra i mori flakë. Me shpejtësi rrufeje brofi nga tenda dhe saora u gjend në kampin serb. Pas klithmës tunduese të Demetrit, u shua zëri i lahutarit serb si ta përpinte toka. Aranit Oroshi është bërë hija ime. Për një çast u kthye kah unë e tha:
– Kryezot. Nesër do të jem afër teje në fushëbetejë. Për jetë të jetëve emri yt s’do të shuhet kurrë!
Ra muzgu. Në krahun ortodoks të Koalicionit ku janë serbët, boshnjakët, bullgarët e rumunët dëgjohen klithma që s’kuptohen. Ne, krahu i krishter bashkë me hungarezët e kroatët nuk jemi larg tyre. Në krahun e tyre shohim edhe lëvizje ushtarësh si të ishin pa kokë. Thirra lajmëtar Tanush Prodanin. I thashë t’i thërriste komandantët e Koalicionit ballkanas. Komandanti hungarez, Shandor Laszlo mbërrijti i pari, të tjerët pas tij. Në fytyrat e tyre hijëzonte mort.
U thashë që jemi vonuar për strategjinë e betejës dhe emërimin e kryekomandantit.
Vështruan njëri-tjetrin si të mos njiheshin kurrë. Mbreti boshnjak Tvrtko, nisi të guduliste me gishtërinjë mjekrën e kreshpëruar dhe tha:
– Princ Muzaka. Shumica jemi ne. Për kryekomandant propozoj despotin Lazar!
Propozimi i Tvrtkos u miratua në heshtje nga shqetësimi i thyerjeve të mëdha.
Hungarezi Shandor Laszlo u drejtua kah unë dhe gjithë mirësi tha:
– Princ Muzaka. Shenjat parathonë se dita e nesërme do të jetë ters!
Në kampin turk u ndezën mijëra zjarre. Derisa ecnim afër tendave, nga kampi turk vinin thirrjet hove-hove:
– Allahu ekber… Allahu ekber…
– Keni dëgjuar princ Muzaka? Na quajnë kaurrë të pafe!, – tha komandanti hungarez duke qeshur.
Shkuam në tenda, por gjumi s’më zinte. Më heshtur se në kampin tonë, në atë sllav mbretëron heshtje varri.
O Zot. Se si i kishte rënë nuri i vdekjes despotit serb Lazar. Ndoshta edhe mua, por nuk ma tha askush.
Papritur brofa nga shtrati. Në anën e majtë pranë meje u shfaq kipci i lahutarit Aranit Oroshi.
– Mos u shqetëso princi im. Emri yt do të jetësohet në këngë. Për jetë të jetëve s’do të shuhet kurrë!
Nga kampi osman s’prajnë thirrjet:
– Allahu ekber… Allahu ekber…
Krahu im i djathtë, zëvendëskomandanti Gjergj Balsha është shtrirë mbi bataninë e linjët. Bën kryq dhe përsërit lutjet:
– Qofsh në krahun tonë o Ati Ynë!