14.5 C
Tiranë
E shtunë, 8 Shkurt 2025

shkruan Fahri Xharra

 

 Laponët – një popull i harruar

image.pngimage.png

Diku në veriun e skajshëm të Europës, një popull i pa njohur jeton në katër shtete : Suedi, Norvegji , Finlandë dhe në Rusi. Me ka terhequr ngjyra e flokëve, lëkurës dhe syve të tyre – por për mua mbeteshin një mister. Historia e tyre fshehet , mohohet dhe bastardhohet në atë masë sa që askush nuk i bie në fije, as banorëve të atyre katër shteteve që i përmenda. Sekreti, me siguri ruhet nga ata që nuk e lejojnë të publikojnë të vërtetën e tyre.
Shpesh e bëj krahasimin me ne , kur ne dy qind vjetshin e fundit nuk dihej se kush jemi dhe nga jemi, e para nesh ishte një histori dhjet mijë vjeçare.
Po laponet , kush janë ? Pse nuk kanë histori ? Ata nuk kanë pikur nga qielli, janë njerzë të tokës. Nuk besoj që janë të shkuar aty ku banojnë. Por urrejtja ndaj tyre është aq e madhe mu nga këto shtete, sa që janë përdorë metodat nga më të ndryshmet për zhdukjen e tyre – sterilizimi i femrave lapone.        image.png

Nga harta e shihni se ku jetojnë, pra në veriun më te skajshë të Europes. aty ku nuk jeton njeri, përveq tyre, ku temperaturat bijnë edhe në – 40 gradë C. Jetesë dhe mbi jetesë së bashku

 

Të shpjegojmë  , janë popull autokton i Skandinavisë, quhen edhe  popull samé ou sami. Populli Sami është i indigjen  i Norvegjisë, Suedisë dhe Finlandës., Disa prej tyre jetojnë deri te ishulli Kola, në Rusi. Që nga shek.. 16-t  jetojnë gati në të gjithë regjionet  nordike.

Numri i tyre sillet rreth 70 mijë të shpërndarë pra në ato katër shtete.

Shikoni një paradoks shtetëror të të kate shteteve  :”Sipas Ligjit nr. 56, i 12 Qershorit 1987, ku Parlamenti Same ((Sametinget) ka trajtuar shumë probleme juridike që i përkasin komunitetit Samé ( ligji Samé ), një person është Samé nëse e flet gjuhen Samé , si gjuhë amtare ose jeton si  ata , sipas rregullave të shoqërisë  samé.

Gjuha e tyre i përket grupit fino-hungarisht, me më shumë ngjashmëri me atë fine të detit Baltik, si finet dhe estonet.  Në të vërtetë gjuha e tyre ishte Proto-Lapone cila ka pësuar ndryshime të mëdha duke u ndikuar nga finlandishtja. Pra, ata e kishin gjuhën e tyre, deri me ardhjen e finlandezëve.image.png

 

Ka shënime  nga Taciti “De origine et situ Germanorum “ por nuk jepet e vërteta e tyre. Për çudi e “ vërteta “ e tyre  del ne vitin 1998 !!!!!! Në fillim ishin pagan, por që nga shek. 12 AD e krijuan Kishën e tyre.

Që nga shek., i 9-t fillojnë, te obliguar të paguajnë tatime  vikingëve

Zbulimet arkeologjike dëshmojnë se Laponet ( Same ) janë në Laponi para 6 000- 7000 vjetësh. Por ka gjurmë  që dëshmojnë për jetesë andej pari që nga Periudha e akullit ( rreth 10 000 vjet BC.)

Filozofi suedez ishek 19, Erik Gustaf Geijer donte te fliste të vërtetën e plotë të tyre . Zbulime e reja tregojnë që laponet kane arritur këndej pari në epoken e Bronzit Ketu thuhet që keta kane ardhur kendej pari në e pokën e quajtur “Indo-Erropiane.” ( s`ka epokë Indo-Europiane ). epokë e cila e solli edhe kulturen e bujqësisë.

Rreth vitit 1836 , filloi çfrytëzimi i minierave në tokat e Laponëve nga Suedezët. Laponet ishin ngarkuar me punë shumë të rënda duke bartur mineralet në kushte ankthi . Kjo bën që një pjesë e madhe tyre lëshohen poshtë në Norvegji, ku pason asimilimi.

Në vitin 1673, mbreti i Suedisë e shpallë kolonizimin e regjionit verior të saj, pra Laponinë e  Suedisë.

image.pngimage.png

Keta njihen si rrites të drenjve, por kerkimi mineraleve e zvogëloi siperfaqen e gjelbert, dhe jeta edhe për laponet veshtiresohet. Familja lapone ( same ) zakonisht i ka 4-5 fëmij Djemt mirren me rritjen e drejve dhe vajzat me punët e shtëpisë. Numri i madh i fëmijve iu paraqet problemin e trashigimisë sepse jane te varfër. Më e keqja për është vdekja e prindërve, ata mbesi pa ndihma , bile as shtetrore, Fëmijt e deshirit , pa prindë , mbet si një pemë e ve♪uar, vetëm kunder frymes , sepse nuk e ka mbeshtetjen e pyllit

 

Tani, ende pa u zhdukur Laponia është në listën e trashëgimisë botërore. Një kopsht zoologjik me lapon.. Në vitin 2016 janë regjistruar se gjuhen lapone e flasin vetëm 40 % e popullsisë.

Deri në shekullin e 19-t, historinë e tyre e kanë bartur gojë pas goje , brez pas brezi

Lashtësia historike e tyre, është shumë e errët. e kanë një fizik karakteristik,morfologjia e tyre dhe tipi i gjakut të janë të veçanta.- kete e thonë pushtuesit sued, norvegj  dhe finn. Paramendoni laponet duhet t`i paguajnë tatime Norvegjisë, Suedisë dhe Rusisë, ne te njëjtën kohë.  Paramendoni Franca ka dëgjuar për laponet rreth viteve 1751- 1826. Po ne ?

image.png

 

 

(Les Samis (ou Sames, ou anciennement “Lapons” en Français) sont un peuple autochtone dont le territoire est la Laponie. Leur origine remonte à plus de 4 000 ans. C’est le dernier peuple indigène d’Europe. Leur population, répartie en Russie, Finlande, Suède et Norvège, comprend entre 85 000 et 135 000 individus.)

Europa e quan “ një racizem i fshehur “ që ndaj tyre egziston ne Suedi dhe Norvegji, ndaj një populli autokton.

Fahri Xharra, 11.04,2020
Gjakovë

Gjin Musa
Gjin Musahttp://dritare.info/
Dritare.Info Gjin Musa, Botues
Shkrimet e fundit
Lajme relevante

LINI NJË PËRGJIGJE

Ju lutemi shkruani komentin tuaj!
Ju lutem, shkruani emrin tuaj këtu

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.