ZOGJ SHTEGTARË…
Nga cikli “Rrëfimet e komshiut”
Kur erdha për herë të parë në Santorini ishte natë prilli, ora katër e mëngjesit. Nuk e mbaj mend mirë se çfarë viti ishte, viti 1999 apo 2000. Një gjë mbaj mend mirë, në xhep kisha kartën jeshile që asokohe jepej sapo të dorëzoje dokumentet nga shërbimi i OAEDH – it. Sot çdo gjë ka ndryshuar, është këthyer kokë poshtë, i hedh dokumentet, paguan 300 euro (asokohe nuk paguaje asgjë përveç detyrimit të IKA-s apo të institucioneve të tjera siguruese) dhe merr një kartë jeshile apo si është bërë zakon të quhet “kartë kazerme”, çka e përkthyer në shqipen emigrante do të thotë që liridalje ka vetëm kur të ketë festa fetare, jo fetare nga të gjitha fetë por vetëm nga njera fe, ajo orthodhokse.
Nejse, u zgjata kot, thash ato që i dijnë të gjithë, u shëndrrova nga “nëna e dijes” në “babanë e mërzitjes”. Fjalën e kisha tek Santorini ishulli në thellësi të Egjeut bukurinë e të cilit ma kishin ngritur kaq shumë në qiell sa më ishte shtrëmbruar qafa së shikuari, si të kërkoja kostelacionin e Arushës së Madhe apo Yllin e Afërditës.
Zbrita nga trageti që diellin e mëngjesit do ta takonte në Hanja a në Iraklio të Kretës dhe sapo hodha hapin e parë desh u rrëzova. Jo se unë humba ekuilibrin por se ma humbi atë era e fortë e detit dhe të ftohti që ma kërkoi me ngulm dhe ma gjeti palcën e kurrizit. Hodha sytë rreth e rrotull dhe mu duk vetja në fund të pusit, një pusi të errët nga ato të minerave të mineraleve metalorë që ndriçohen nga llamba karbiti. Se sa llamba karbiti ishin nuk i numrova vetëm se disa bashkë, një turrë siç thuhet nga anët tona, mi morën këmbët hopa dhe pa një, pa dy u gjenda në një kthinë, përballë një greku që më pa si jashtë tokësor. Isha i vetmi pasagjer që zbrita në atë pus të errët dhe ai ishte e para qënie njerëzore që përballesha.
– Ky është Santorini? – e pyeta me dyshimin e njeriut që nuk i beson asaj që sheh.
– Po,- më thotë duke më vënë metrin e syve nga koka tek këmbët. – Ky është Santorini, ose më saktë ky është limani i Santorinit, Fira siç quhet prej shekujsh. Por Fira e vërtetë është lart si dhe Santorini me të gjitha ata që thuhen dhe shkruhen, është lart dhe larg.
Nuk dija se çfarë të thoja. Të gjitha ato që më kishin thënë dhe kisha lexuar ishin mbledhur në këtë gropë të errët dhe kërkonin të ma shuanin kujtesën.
Njeriu, që dinte të blente mëndje, pasi më pa edhe një herë nga koka tek këmbët dhe shuajti të gjitha dyshimet, më tha:
– Don të hash ndonjë gjë ? Dhe, pa pritur pritur përgjigje vazhdoi:- Do të të duhet të presësh deri në orën gjashtë kur nisin të qarkullojnë autobusët…
– Një supë të ngrohtë në qoftë se ka, i them pa i dëgjuar mirë fjalët që pasuan.
– Urdhëro! – më thotë duke më vënë përpara një pjatë që nxirrte avull të nxehtë.
E hëngra me një frymë, si i babzitur, kur thuhet. Në traget në ato orë udhëtimi vetëm ushqime të thata kishte. Edhe unë çfarë them: Në tragete, unë të paktën, nuk kam parë të gatuhen ushqime të çastit dhe aq më pak ushqime të lëngëta si puna e supës. Madje grekët kam vënë re se nuk i duan ushqimet e lëngëta, sidomos supat, paçat, tasqebapët e ku ta di unë. Ndoshta gaboj po mua kështu më duket.
Kur mbarova Njeriu ( kështu po e quaj se as emrin nuk ia dija dhe as punën e profesionin, përveç asaj që supa që më dha mu duk si gjella e gatuar nga kuzhinieri më i mirë i botës ) më tha të shtrihem në një stol tre vendësh dhe po të desha mund tia merrja një sy gjumë derisa të dilte drita e të nisnin lëvizjen autobusët dhe taksitë.
Ishte e vetmja alternativë e çastit ndaj pasi vura për jastëk çantën time me ato pak ndrresa dhe me veglat e rrojës që nuk i harroja kurrë në ushëtime, u shtriva dhe si të kishte takuar dikush ndonjë çels dritash u fika në një gjumë të thellë.
Më zgjuan buritë e autobusave dhe taksive dhe njerzit e zhurmshëm që mbushën sallën e barit të vetëm që punon njëzet e katër orë pa ndërpreje, apo non stop, siç shkruhej në hyrje të tij, gjë që e vura re kur dola jashtë. Përsëri era e ftohtë e atij mëngjesi prilli ma gjeti palcën e kurrizit dhe mi nguli tërë gjilpërat që kishte me vete. U ktheva përsëri në lokal, mora një gotë çaj të ngrohtë dhe ngrita veshët të kap ndonjë bisedë që do të më niste në ndonjë rrugë e do të nxirrte në ndonjë qosh ku të gjeja një punë e një strehë për të futur kokën.
Mu desh të pres edhe një orë derisa dielli u puth me detin dhe një traget i madh u puth me tokën. Pak zbritën edhe nga ky traget e thuajse aq u ngjitën. Ishulli jetonte “gjumin e ariut” dhe njerëzit me zor vinin e me më shumë zor iknin.
Taksixhinjtë ndezën motorat, autobusët lëvizën bosh nga vendparkimi, kasnecët apo si thonë me një tjetër fjalë të huaj sot, sekserët, filluan të bërtasin duke i ftuar njerëzit të bënin vend në sediljet e mjeteve të tyre. Unë u futa në një autobus të vogël, pesëmbëdhjetë apo njëzet vendësh, nuk i numrova karriget. U rehatova në një kolltuk të butë dhe në një mjedis të ngrohtë. Nuk e dija se ku shkonte dhe as nuk desha ta dija. Mjaft që të dilja nga ajo gropë ku isha zhytur dhe të shikoja përtej hundës sime.
Shoferi, pasi thirri e përthirri disa herë, ndrroi kombinimin e ingranazheve në kutinë e shpejtësisë dhe makina bëri përpara. E nisur i thënçin, me marsh të parë, duke gulçuar si të donte ti nxirrte pistonat nga vendi e ti shpërndante të përpjetës që më ngjante me shakallët e një minareje xhamije nga ato të moshës mesjetare kur as dritë elektrike kishte dhe as ashensorë e mjete moderne fonie. Kush nuk më beson le të vijë në Santorini natën ( por edhe ditën po të dojë dhe le të mundohet të më heqë ndonjë pikë apo presje nga ato që them për atëherë dhe ato që do të thoja pikë për pikë edhe sot ). Të ngjitesh nga limani i Firës për të parë qytetin me të njejtin emër dhe fshatrat që disa i kanë themelet majë malesh e të tjerë buzë detit, është një përjetim që nuk harrohet.
E përpjeta më në fund mbaroi. Unë jam rritur në male, kam ngjitur e zbritur shumë të përpjeta e të tatpjeta në udhëtimet e shumëta. Fjala vjen jam ngjitur kthesave të Salarisë, kam zbritur e jam ngjitur në Qafë Thanë, në Qafë Mali e në Qafë të Buallit, kam parë se si ngjiten njerëzit dhe mushkat nga Peshku në Val të Martaneshit, për mos me u treguar për të përpjetat e Çidhnës ku vetëm në Lanë Lurë e ndjen veten se je me këmbë në tokë e me kryet në qiell. Nuk po shtoj këtu as të përpjetën që të ngjit në Zonën D, në Dhoks apo në Tërnovë, ku nxirrej krom nga minatorët e të burgosurit dhe kërkohej krom nga gjeologët. Ju po të doni futni në përshkrim Leqet e Hotit që unë vetëm kam dëgjuar për to e për ngjitjen tek Pisha Flamur mbi Llogara, që nga njera anë sheh Orikun e lashtë e nga ana tjetër detin e perlës së Jonit, Himarës…
Të gjitha këto veni në plan të dytë kur të ngjiteni të përpjetës së Santorinit, asaj rruge që të jep në dorë të gjithë shtresat gjeologjike si një leksion që nuk mund të harrohet kurrë. Po të mos ishte kjo rrugë dykalimshme, e asfaltuar nuk do të kishte Santorini. Fjalën e kam tek Santorini turistik dhe jo tek ai fizik. Ashtu si nuk ka Lurë, Theth, Valbonë, Gramë, Llogara, Himarë, Sarandë…turistike, jo për gjë tjetër por se thjesht nuk ka rrugë. E kam fjalën jo për rrugë dhishë e mushkash por për rrugë të asfaltuara, të paktën dykalimshe si kjo e Santorinit që të ngjit dhe zbret nëpër një tërkuzë lesh dhie të hedhur pa rregull mbi një shkëmb magmatikë…
Në majë tërkuza e dhirtë nisi të degzohet, të kryqëzohet, diku të ngjitet e diku – diku të zbresë.
Mikro-makro autobusi, ashtu po e quaj sepse nuk ishte as i vogël dhe as i madh, mori të tatpjetën. Pamja ishte hapur dhe dielli kokënxjerrë nga valët e detit shkundej duke spërkatur me ar gjithëçka i dilte përpara. Ishte një mëngjes i bukur, një qiell i kaltër, një diell që notonte kaltërsive, një tokë që falë shirave të dimrit dhe ngrohtësisë së Mesdheut nuk linte lloj bime pa i dhënë klorofilën e jetës, atë që zgjon të gjelbërtën, dhe atë që zgjon ngjyrat e luleve e zigotëve të jetës.
Nuk e di se sa herë u ndal mikro-makro autobusi në fshatra e shtëpi të veçuara, pesë apo gjashtë herë deri kur u fut mes për mes një qyteze veshur e tëra në të bardha.
– Perissa !- Thirri shoferi – Stacioni i fundit.”
“ Berisha!”- shqiptova unë nën zë dyshues për atë që dëgjova dhe pa zbritur hodha sytë rreth e qark. “ Edhe këtu paska Berishë ? “
Shoferi nuk e kishte shqiptuar gabim. Unë e kisha perceptuar gabim. Nuk ishte fjala për Berisha por për Perissa. Këtë e saktësova kur në tabelën e KTEL-it, shërbimit të autobusave, lexova emrin e qytezës, ashtu siç do ta saktësoja më vonë në emrat e shumë hoteleve, restoranteve, bareve dhe tabelave të tjera reklamuese ku pas emrit secili për mbiemër kishte fjalën Perissa…
…Kërkoja punë. I kisha vënë pikë Thivës e Sarantit ku kalova vitet e para të emigracionit, ku u njoha me arvanitët rrënjëshekullorë, me njerëz që më pritën në skaj të shtatë udhëtimeve maleve në dëborë, në shi e në breshër, jo thjeshtë si produkte të natyrës por edhe të njeriut që e shihte shqiptarin siç sheh langoi lepurin. Kisha kaluar një natë e ditë pashke në Paros, një ishull i bukur por që nuk më kishte dhënë punë.
U sorollata gjithë ditën nëpër rrugët e Perissës. Në këtë muaj këtu raporti i vendasve me të huajt, ata që i kanë dhënë dhe po i japin jetë ishullit, është një me katër. “ Një “ janë ata që mbikëqyrin hotelet dhe lokalet e shumtë për sezonin e ri turistik, ata që financojnë themele të reja hotelesh e lokalesh. “ Katër “ janë ata që u vënë krahët dhe shpatullat këtyre punëve, emigrantë, pa mëdyshje në dhjetë vetë nëntë shqiptarë.
Kur u lodha së ecuri e së vështruari herë malin me dy maja e një qafë në mes, me një manastir në majën më të lartë, një kishë në qafë dhe një kishëz në shkëmb, dhe herë detin, dëgjoj një zë.
– Doni punë djalë ?
Nuk ishte zë burri, ishte zë gruaje, zë nëne, nga ato zëra që të ngrohin shpirtin e ta gufojnë gjoksin, zëra që i kemi lënë larg, shumë larg, si në balada, “ Nëntë male kaptuar “…
– Po, i them me një zë që nuk mu duk si i imi.- Për punë kam ardhur.
– Di ndonjë gjuhë të huaj ?
– Di, i them, di anglisht dhe italisht. Kuptohet di edhe greqisht.
– Do t’i them djalit të të marrë në punë.
– Faleminderit !
Prita derisa erdhi djali. Ai, pasi dëgjoi të ëmën, i tha se do ta merrte në punë si kamerier…
Lokali sapo ishte hapur. Klientë kishte pak. Sezoni turistik ishte ende larg.
Punova atë ditë. Punova edhe të nesërmen. Në mbarim të ditës më tha:
– Do të punojmë bashkë. Disa gjëra i di. Shumë të tjera do t’i mësojmë bashkë…
Punova në atë lokal tre vjet, ose më mirë të them tre vera, nga muaji maj në tetor. U bëra si njeriu i shtëpisë. Ika prej andej kur vdiq nëna dhe i biri shiti lokalin. Tani punoj në një tjetër lokal drejtpërdrejt në bregdet. Vij në maj dhe iki në tetor, verës në Perissa të Santorinit e dimrit në Platia Mavili të Athinës, si zogjtë shtegtarë…
ABDURAHIM ASHIKU
