Dita e Verës në Tetovë dhe Gostivar me rrethinë Shkruan :Edibe Selimi-Osmani- Tetovë
Këngë për Ditë Vere
Trandafilin në ferrë(2 herë)
Çe na erdh lumja Verë,oooih!
Vera erdh e shkaj,
Mulleza nuk pushoj,
Vera jerdh e shkaj,
Shyshja nuk kindoj,oooih!
Vera jerdh e shkaj,
Shyshja nuk pushoj,
Trandalin në kaç
Tre jarana pash,
Besën s’un ua dhashë,oooih!…
Mitologjia shqiptare, së cilës i duhen shtuar shtresimet e më vona të feve (krishterë-ortodokse e islame), ruan gjurmët e lashta të besimit popullor pagan.Nëpërmjet tyre populli shqiptar shfaq botëkuptimin pagan ndaj jetës. Në fshatrat e këtyre dy trevave shënuam disa rite me rëndësi të Ditës së Verës të cilat edhe popullata e vendeve me besimtarë myslimanë i ruan me xhelozi.
Në disa fshatra të Komunës së Gostivarit dhe të Tetovës, ritet e Ditës së Verës në krahasim me ritet e Shën Gjergjit janë më të zbehta dhe po vijnë duke u zhdukur.Kurse në fshatrat e Dervenit më karakteristike janë ritualet e Ditës së Verës se ato të Shën Gjergjit.
Në fshatrat Sërbinovë,Qafë,Tërnovë,Strajan dhe Padalisht (komuna e Gostivarit) ritet të Ditës së Verës i hasim edhe sot në terren. Sipas gojëdhënave që shënuam në këto fshatra në këtë ditë fshihen mjetet e punëdorës së femrave; ato kyçen në arkën e drurit me dry. Kur i pyetëm fshatarët pse veprohej kështu,na thanë “që t’mshilen (mbyllen)”gojat e hasmit,mos bëjnë shpifje në familje, t’dryhet goja e xharpnit, mos i kafshojë njerëzit e kafshët shtëpiake”. Të njejtën ditë, para se të fshihen mjetet e punëdorës, e zonja e shtëpisë,për çdo anëtarë të familjes,përgadit silmikeshë(pej i leshtë dyngjyrësh, bardh e kuq,i dredhur).Në të varet një pjesë e vogël e kungullit të egër dhe një thelb hudhre(larca,verore).
Po ,në fshatrat e lartëpërmendura, amvisat herët në të gdhirë sjellin ujë taze nga kroi i fshatit në shtëpi.Ata stërpikin oborrin dhe shtëpinë.
Besimi pagan në ujët e shenjëtuar të natyrës:lumit,të përroit,të kroit, të burimit edhe te popullsia e Maqedonisë, nuk është vetëm një kujtim nga historia e të parëve,por është edhe një besim i gjallë e aktiv,besim alternativ e bashkëshoqërues i të gjitha feve që kanë njohur shqiptarët.
Ditën e Verës, herët në mëngjes gatuajnë silpejten (lloj flije) që e hanë së bashku në sofër anëtarët e familjes. Sofra vendoset në oborr,në vendin ku bëhet edhe shirja e të lashtave,pastrimi i groshës e i drithrave. Nën sofërn rradhiten në form kryqi duajt e kashtës së thekrës,me të cilën i zoti i shtëpisë,pasi hahet silpejtja ( flija),lidhet çdo pemë që i jep fryte. I zoti i shtëpisë,përveç duajve të thekrës,merr edhe sopatën, i afrohet pemës , e prek me sopatë dhe gjatë kohës që e lidh tri herë, veprimin e përcjell me fjalët:” A de bojsh me kal, a me thes, a të t’pres?”.Gjatë shqiptimit të fjalëve lidhen tre nyje me kashtë.Është e kuptueshme se ushqimi te lëmi,në origjinë,është një flijim për tokën e bukës, për të bërë që ajo të ketë forcë për të prodhuar vitin e ardhshëm.
Zakoni i mbajtjes së kashtës nën sofër, duke e krahasura me një fenomen të tillë në popujt të Evropës e të Ballkanit në veçanti, ka të bëjë me një lloj lëmi ritual. Kuptohet që bëhej me qëllim që demoni i drithit , që përfaqësohej në këtë kashtë t’u jepte forcë e mbarësi bereqeteve e në përgjithësi prodhimeve në këtë familje.
Në fshatin Orçush,Reçan,Raven,Vërtok (komua e Gostivarit) bëhen të njejtat rite . Në këto fshatra,herët në mëngjes,e zonja e shtëpisë merr sopatën,në dorën tjetër këmbanën,prek pemën me sopat dhe thotë:” A ta pres, a më e pres?” vetë përgjigjet duke i ra këmbanës “Mës e pre, se dë boje me kal e me thes”.
Në vigjilje të kësaj dite, vajzat shetisin në natyrë,sjellin lule dhe gjelbërime. Për darkën e natës së Ditës së Verës,hahet flija.Kur ,mbarojnë me ushqimin e zonja e shtëpisë i bie sofrës me pallë druri tri herë dhe thotë: Më n’aj shkunde era pemët, (Të mos na i shkundë era pemët.)
Çdo familje zien kokrra misri me hi,duke menduar që gjatë vitit anëtarët e saj do të mbrohen nga sëmundje të ndryshme. Është e pamundësi t’i përfshijmë të gjitha ceremonitë rituale , do t’i veçojmë disa nga ato. Gjatë kësaj të kremteje në fshatrat Debresht,Vrapçisht , Toplicë dhe Negotinë, nuk punohet punë dore.
Në fshatrat e Dervenit të Tetovës ,amvisat na thanë se Ditën e Verës është keq që tundësi të rijë zbrazur.Duhet tundur dhe dhalla e mandej shpërndahet te të afërmit dhe faqnjët. Tundësja kujdeset për fëmijët që kullosin bagëtinë ajo ju jep nga një lugë kos “që të mos i munde qyqja”….
Citat nga vepra Rite e Besime popullore në viset e Tetovës dhe të Gostivarit, Edibe Selimi-Osmani, Botoi në Shkup 1997, faq.36-54.