Ishta ora 11, kur miku im më ftoi për një kafe. “Ku të gjejë?- i thashë në telefon, teksa po parkoja makinën tek vendi i zakonshëm, pranë Hotel Tirana. “Hajde tek bar “Luksi”, mbrapa Pallatit të Kulturës”, -më foli me një zë si mërmërimë, që më erdhi ashtu mbytur për shkak të zhurmës së makinave në rrugë. Tek “Luksi” nuk kishe ku të hidhje mollën, si i thonë asaj fjalës, tavolinat qenë mbushur dëng me klientë, që fjaloseshin duke bërë një zhaurimë të ëmbël, që më erdhi në vesh si muzikë. Në tavolinën e mikut tim qenë mbledhur miq të artit dhe të kulturës, emra të njohur të kësaj fushe. Në të tilla raste, natyrisht, flitet për kulturën, letërsinë dhe artin.

Por ndodh që mubeti tirret e çon ujë në të tjera brigje, siç po ndodhte tashti, në këtë çast, ku humori dhe alegoria qarkonin ajrin dhe gudulisnin nga qeshja e shëndetshme të pranishmit… Natasha, gruaja e një gazetari të njohur që ndodhej në tavolinë së bashku me të shoqin, e çoi bisedën tek vlerësimi që i bëhet gruas dhe nënës, madje ajo solli me shumë humor rastin e djalit të saj, që kur ishte i ri, i pamartuar, e ndihmonte dhe mirëkuptonte për çdo gjë. Por, kur u martua, e kishte ndryshuar pak nusja dhe qe bërë siç bëhen zakonisht djemtë, më të ftohtë e më pak të dhënë në ndihmën ndaj prindërve. “Kur e pyeta një ditë, – vazhdoi bisedën Natasha, -se pse ky ndryshim, ai m’u pergjigjr me shumë humor, se kur isha i ri e i pamartuar, veten e komandoja vetë, kurse tani më komandon krevati”. Humori ishte i hollë dhe të gjithë qeshëm, por morëm dhe një mesazh më tepër të vlerësimit të gruas si grua dhe gruas si nënë. Pas pak, Adriani një figurë e lartë e diplomacisë shqiptare, që kishte punuar Sekretar i Përgjithshëm dhe ambasador në disa vende të Europës dhe që shquhej për një humor të hollë e plot sqimë, kroi zërin dhe mori leje për të treguar një ndodhi. Adriani është me orgjinë nga Erseka, por ka banuar shumë vite në Peshkopi dhe ka përvetësuar me themel atë që jabanxhinjtë e quajnë “Shkolla e Dibrës” dhe që shquhet për një pasuri mrekullore trajtash dhe mesazhezh të nënkuptuara. Ai i njihte shumë mirë traditat e Dibrës, ndaj e nisi bisedën me një ndodhi që ia kishin treguar kur kishte banuar në atë zonë. Xhelil Kurti ishte një burrë rreth të gjashtëdhjetave, ai kishte katër fëmijë, dy vajza dhe dy djem.Vajza e madhe, që ishte dhe e madhja e fëmijëve, sapo i kishte mbushur të tetëmbedhjetat, ishe një vajzë e bukur perri, sa nuk i gjendej shoqja në ato anë dhe mjaft e zgjuar.Një ditë prej ditësh Xhelal Kurtit i trokitën në derë dy burra me kuaj, që dukej se vinin nga larg. -A do mysafirë, o Xhelil Kurti?! -Ooo, hajde bujrëm, Zoti shyqyr që u solli në derën time! Dy miqtë u rehatuan në odën e burrave të shtruar me mutafë e postiqe, shkëmbyen nga një cigare dhe heshtën për një moment. E zonja e shtëpisë u solli kafenë dhe nga një gotë me raki kumbulle.

-E po gëzuar dhe mirë se keni ardhë në konakun tim! -uroi Xhelali dhe po i shikonte në sy, sikur donte të dinte përse kishin bujtur këta miq në derën e tij. -Or mik, ne mirë se të gjetem dhe e mira të zëntë derën, ashtu siç e ke dhe zemrën. Por, para se ta pimë këtë kafe, ne kemi bujtur në këtë konak për të sjellë një selam nga Kalosh Cani. -Të fala paçi e selamlliku i mirë iu ndjektë pas, ngado shkofshi e vënshi këmbët! -nxitoi t’iu kthente përgjigje Xhelili. Emri i Kalosh Canit bëri një efekt gati sugjestiv tek i zoti i shtëpisë, që kërleshi mustaqet e kuqe dhe shprushi urët e zjarrit në oxhak. Njëri nga burrat, siç duket më i vjetri në moshë, mori frymë thellë dhe foli: -Kaloshi kërkon që t’iu bëj mik dhe lyp vajzën tuaj për djalin e tij. Xhelil u mendua pak, duke e mbajtur kokën poshtë dhe duke medituar me vete, se a thua ishte e vërtetë që Kalosh Cani e donte për mik. Familja e Kaloshit ishte një familje e madhe, me mall e pasuri të pafund, me shumë emër në atë krahinë. Ngriti kokën dhe ju drejtua të porsaardhurve me një entuziazëm që i buroi nga shpirti, pa u shtirë sikur donte të mendohej, siç veprojnë në këto raste malësorët, për të mos “u shitur lirë”, shprehje kjo që tregon se lypsej të ruanin autoritetin e konakut dhe “ribën” (fytyrën) e vajzës që jepej për nuse. -Për hajër na qoftë, o burra! Kush nuk ëndërron të bëjë miqësi me burra që nuk i nxë as konaku e as dheu i malve! Që nga ky moment, vajza ime është nuse e djalit të Kalosh Canit. Gotat e rakisë u kthyen me fund dhe kafeja po pihej me ngadalë. E zonja e shtëpisë menjëherë solli pak meze dhe shishen e rakisë, biseda vazhdoi gjatë deri në perëndim të diellit. -Do na falësh, o Xhelil!- mori fjalën njëri nga miqtë, -se kemi rrugë të gjatë dhe Kaloshi pret përgjigje. Xhelili i përcolli miqtë deri në të dalë të fshatit. Pas ca ditësh, miqtë i erdhën në shtëpi përsëri Xhelilit. Nuk qëndruan shumë, por i thanë se fejesa duhej shpejtuar dhe miku do të vijë për ta shpallur sipas zakonit. Xhelili u ndie pak keq se ai akoma nuk kishte biseduar me vajzën për fjalën qe i kishte dhënë krushkut të ri. -Dakort, -iu tha përsëri, – por të vini nga maji se dhe koha ngroh më shumë dhe fillon e lëviz toka dhe gjaku i njerëzisë, shpresoj të bëhemi gati për të pritur e përcjellë një mik si Kalosh Cani. Por miku që i kish ardhur i tha se kjo punë do të bëhet brenda dy javësh, madje jo thjeshtë për të shpallur fejesën por për të bërë dasmën, për ta vënë vajzën e tij në kalë e për ta çuar “në derë të huaj”, siç u shpreh fjalëprurësi i mikut të shquar… -Po pse kjo ngutje? -Iu drejtua Xhelili fjalëtorit. -Hekuri rrihet sa është i nxehtë! Pastaj Kalosh Cani nuk ka djalë për të pritur me sot e me nesër- qeshi dhe i hodhi doren në qafë të zotit të shtëpisë… Xhelili u ngushtua pak se dhe gjendjen ekonomike nuk e kishte të mirë. Miqtë i priti sipas zakonit dhe traditave… Krushku Kalosh nxitoi dhe tha se këtë behar do të kemi dasëm. Më shumë se si lutje tingëlloi si udhër, si një gjë e mbaruar, po kush ia prishte atij burri!… Xhelilit iu skuq fytyra, ca nga rakia dhe ca nga ngutja që po i bënte krushku. Por ai nuk do ta prishte këtë miqësi që i kishte ardhur në derë. Nuk ishte pak të bëje mik Kalosh Canin dhe gjithëksuh në këto anë do ta ndiente veten të përkëdhelurin e fatit… Aq më tepër që për djalin flisnin shum mirë. Nuk thonë kot se dardha bie nën dardhë… Dera ku do të shkonte vajza e tij ishte një derë sojnike e asanike dhe nuk kishte arsye për të kundërshtuar. -Epo për hajër na qoftë e mirë se të vini! I vuri vulën muhabetit i zoti i shtëpisë. Miqtë u larguan, duke marrë një përgjigje pozitive për dasëm në behar. Xhelilit i ziente koka; ditë e natë truri i bluante vetëm një mendim: ku do te gjente paratë për të martuar vajzën!… Gruaja e këshilloi që të shkonte në Tiranë tek Lutfiu. Lutfiu ishte një tregtar me famë në Tiranë, por binte dhe fis me të nga ana e nënës. Xhelili u kthye nga Tirana me duarbosh. Lutfiu nuk e kishte ndihmuar. “Jetojmë kohë të këqija, i kishte thënë, ha njeriu njerinë dhe paraja ka hyrë në vrimë të miut”… Para se te shkonte në shtëpi, ai u kthye në Maqellarë tek një mik, derë e fisme dhe me një gjendje mjaft të mirë. Shtëpia e Ibrahim Shehut ishte e rrethuar me një mur të lartë, të punuar me gurë dhe të latuar mjaft bukur nga ustallarët. Ditë e natë oxhaku i kullës së tij nxirrte tym e sofrat rrinin shtruar në tre vaktet, për mysafyrët që vinin nga ana e anës dhe për ata që iu binte rruga andej. Tek porta ai takoi gruan e Ibrahimit, që po përcillte disa mikesha të saj. Ajo, pasi u nda nga nga mikeshat, e pyeti se çfarë kërkonte. -Ibrahimin dua, kam një hall me të, – i tha Xhelili. -Hajde bujrëm! Ibrahimi në shtëpi është me disa miq. Rrugës Xhelili ia shpjegoi hallin gruas së Ibrahimit. Ajo gati turivarur i ktheu një përgjigje të thatë: -Ne nuk i presim me satër lekët, por ti futu në odë dhe bisedo vetë më mirë. Ibrahimi sapo e pa të porsaradhurin, u ngrit në këmbë dhe e priti me shumë përzemërsi, e uli ne krye të konakut dhe e prezantoi me të githë miqtë që kishin bujtur në atë shtëpi. Biseda vazhdoi gjatë në drekën e shtruar për të gjithë miqte. Xhelili nuk po gjente shteg fjale për t’ia thënë hallin që kishte. Ibrahimi e kutoi se ai nxitonte dhe e pyeti se çfarë halli e kishte prurë në shtëpinë e tij. Xhlili ia tregoi fije e për pe të gjithë merselenë,të paktën kështu e quante ai hallin që e kish zënë. Ibrahimi i tha po të njëjtat llafe që i pati thënë gruja e tij. Mbas pak Xhelili kërkoi leje për t’u larguar. Ibrahimi e përcolli deri tek porta, por Xhelil në vend të rrugës kryesore, mori rrugën drejt mullirit… -Or mik, rruga për në fshatin tënd është këtej-dhe ai i tregoi nga të shkonte. Por Xhelili mori rrugën për nga mulliri. Ibrahimit iu sos durimi dhe i tha se çfarë donte ai tek mulliri. -Dua të shoh, – i tha, – se kush e komandon atë mulli, rrota e vogël apo rrota e madhe. I dha dorën, u pershendet dhe mori rrugën për tek një mik tjetër që të zgjithte hallin që kishte. Miku tjetër qe i pamundur, arriti ta ndihmojë me një sasi të vogël të hollash, qe nuk i zgjidhnin të gjithë hallin. Kur shkoj në shtëpi, gruaja e pa që ishte shumë i mërzitur. -Si dole?- e pyeti gruaja. -Si rruar qethur, -foli me ironi i shoqi. Pastaj, pasi ndezi një cigare, të cilën e drodhi me nge nga kutia e fakfanit, foli përsëri: -Eh, moj grua, tek dy miqtë që pata besim, sidomos tek Ibrahimi, nuk gjeta derman. Bile pashë se murllii i tij rrotullohej nga rrota e vogël dhe jo nga rrota e madhe. Gruaja e kuptoi ironinë e tij dhe i zgjati një zarf, të cilin ai e mbajti gjatë në dorë, sikur donte ta peshonte. -Merri, – i tha e shoqja, i solli një mik që e kishte dërguar Ibrahimi. Xhelili e hapi zarfin dhe pa se aty përveç njëzet napolonave, që i pati lypur borxh, ishte dhe nje copë letër. Ai e hapi dhe lexoi: “Miku im, ti more një rrugë të gjatë për të kërkuar ndihmë dhe atë rruge e more duke pasur tek vetja jote besim se miqtë nuk do të lënë në baltë. Dhe unë vendosa mos të lë në baltë. Por rruga që të solli tek unë është RRUGA E MENÇURISË SË DRIBRANIT. Ajo mençuri, u bë si u bë, or mik, të nxorri faqebardhë dhe duarplot. Ti më the atë ditë se këtë mulli e komandoka rrota e vogël, mbase ke të drejtë se dhe ajo luan një rol të domosdoshem në atë mulli, por unë jam dhe do të mbetem ai që ti e quan “rrota e madhe” e bereqetit të mençurisë. Vjaza të trashëgohet, ftesë mos më dergo se unë do të vijë pa ftuar në atë dasëm mençurie.