Kisha shekullore e Shën Marisë në Vaun e Dejës, ishtë një Kishë me arkitekturë romano-gotike, e vetme si e tille në Shqipëri e ndërtuar në shekullin XIII dhe një nga kishat më legjendare dhe me histori të jashtëzakonshme, e cila është hedhur në erë me dinamit.
Deja (Danja), qendër e rëndësishme arbënore në kryqëzimin e rrugëve që lidhnin krahinat perëndimore me krahinat lindore e veri-lindore, ishte pikëtakim i dy krahinave të rëndësishme etnografike, Mirditës dhe Zadrimës.
Deja (Danja) u ndërtua në shek.XI-XII në pikën ku del Drini nga mesoret e alpeve.
Këtu u fuqizua familja feudale e Zahariajve dhe me formimin e principatës së Balshajve, Deja u bë pjesë e saj.
Më 1396, Gjergji II Balsha ia kaloi qytetin Venedikut.
Në vitet 1423-1443, Deja kaloi dy herë në dorë të osmanëve për tu çliruar në 1443 pas kryengritjes së përgjithshme antiosmane.
Zotërimi i Dejës u bë shkak konflikti midis feudalëve Dukagjini dhe Zaharia në 1445. Pas vrasjes së këtij të fundit, qyteti iu ridorëzua nga e ëma e tij, Venedikut.
Ishte pikërisht kërkesa e Skënderbeut që Venediku t’i dorëzonte Dejën që shkaktoi luftën mes tij dhe Venedikut. Skënderbeu e rrethoi në 1447-1448, por nuk e mori dot. Qyteti qëndroi nën Venedikun deri në 1479, kur e ripushtuan osmanët.
Kisha Shën Marisë, Seli Ipeshkvnore, nga më të bukurat në trojet shqiptare, ku, sipas Marin Baletit, Gjergj Kastrioti Skënderbeu ka pranuar Sakramentin e Martesës me Donika Arjanitin.
Ishte koha kur njerëz pa identitet, me bindje që binin ndesh me historin, qytetërimin, kulturën dhe traditën Iliro-Arbnore, shkatërruan vlerat historike dhe kulturore të trashëguara ndër breza.
Kisha shekullore e Shën Marisë në Vaun e Dejës, Monument i rrallë i Vlerave tona Kombëtare Europiane – Perendimore vlerësohet se duhet të Rindërtohet!